Tijdens de Tweede Wereldoorlog onderging Ameland ingrijpende veranderingen. Het eiland werd bezet door bijna duizend Duitse soldaten, wat het dagelijks leven van de Amelanders aanzienlijk beïnvloedde.
Foto: Amelander Historie
Ondanks de beperkingen en gevaren ontstond er een subtiele vorm van verzet, waarbij persoonlijke moed en solidariteit centraal stonden.
De aanwezigheid van de Duitse troepen betekende dat veel gebieden, zoals het bos, de duinen en het strand, verboden terrein werden voor de lokale bevolking. Activiteiten die voorheen vanzelfsprekend waren, zoals het vieren van Sinterklaas, vereisten nu toestemming van de bezetter. Desondanks probeerden de Amelanders hun leven zo normaal mogelijk voort te zetten. Er waren momenten van onverwachte interactie met de Duitse soldaten, zoals het delen van snoep tijdens Sint Maarten of gratis haarknipbeurten voor kinderen. Deze incidentele vriendelijkheid kon echter de onderliggende spanningen en het besef van onderdrukking niet wegnemen.
Foto: Amelander Historie
Het verzet op Ameland manifesteerde zich op verschillende manieren. Onderduikers vonden onderdak bij eilandbewoners; zo werd een Joods meisje uit Amsterdam verborgen gehouden op het eiland. Daarnaast verzamelden verzetsleden informatie over Duitse stellingen en bewapening, die werd doorgespeeld naar het vasteland. Deze activiteiten waren uiterst riskant en vereisten grote voorzichtigheid. De beurtschippers Cor en Hans de Bruin en Gooi Visser speelden hierin een cruciale rol door clandestien goederen en zelfs wapens naar en van het eiland te smokkelen, vaak onder het oog van de nietsvermoedende bezetter.
Foto: Canon van Nederland
Een opvallend voorbeeld van verzet is het verhaal van Minne Keestra, een jonge slagersknecht uit Nes. Hij luisterde naar de verboden uitzendingen van Radio Oranje en vertelde anderen wat hij hoorde. Toen hij weigerde te vertellen waar hij zijn informatie vandaan haalde, werd hij door een Duitse soldaat op straat doodgeschoten. Zijn moedige stilzwijgen staat symbool voor de stille heldenmoed van gewone Amelanders.
Foto: Amelander Historie
Een andere belangrijke figuur in het verzet was Wim de Boer, werkzaam op het postkantoor in Hollum. Dankzij zijn toegang tot de telefooncentrale kon hij Duitse gesprekken afluisteren en waardevolle informatie doorspelen naar het verzet. Met een speciale spreeksleutel kon hij gesprekken volgen zonder dat de Duitsers dit doorhadden. Ondanks vermoedens van de bezetter wist De Boer zijn activiteiten tot het einde van de oorlog voort te zetten.
Foto: Amelander Historie
De benoeming van NSB’er Bouke Bakker als burgemeester zorgde voor onrust onder de Amelander bevolking. Opmerkelijk genoeg gebruikte Bakker zijn positie om te voorkomen dat Amelander mannen naar Duitsland werden gestuurd om daar dwangarbeid te verrichten. Door zijn inzet en connecties konden veel eilanders op Ameland blijven, al moesten ze vaak wel voor de Duitse bezetters werken. Zijn rol laat zien hoe ingewikkeld en tegenstrijdig keuzes in oorlogstijd konden zijn.
Tijdens de oorlog bouwden de Duitsers op Ameland ongeveer 105 bunkers en andere militaire structuren, zoals schijnwerpers en aggregaatstations. Het zwaartepunt van deze verdedigingslinie lag in de duinen ten westen van Hollum. Na de oorlog zijn de meeste van deze bunkers gesloopt of onder het zand verdwenen. Tegenwoordig zijn er nog enkele zichtbaar, waaronder de keukenbunker die is omgebouwd tot het Bunkermuseum.
Foto: Nationaal Comité 4 en 5 mei
Ameland was getuige van meerdere vliegtuigcrashes tijdens de oorlog. Een van de meest gedenkwaardige was die van de Amerikaanse bommenwerper 'Dixie Flyer' op 12 september 1944. Het toestel stortte neer nabij Ballum, waarbij vier bemanningsleden omkwamen en vijf anderen het overleefden. Ter nagedachtenis werd op 12 september 2011 een propellermonument onthuld aan de Jelmeraweg tussen Hollum en Ballum.
Dit Duitse watervliegtuig maakte op 13 september 1939 een noodlanding nabij Ameland. Het toestel werd beschadigd bij een reddingsactie en strandde op het Wad. De bemanning werd krijgsgevangen gemaakt en het wrak bleef jarenlang zichtbaar op het strand. Meer info
Op 28 augustus 1941 stortte dit Britse toestel neer in de Waddenzee bij Nes. De bommenwerper werd geraakt door een Duitse nachtjager tijdens een missie naar Duisburg. De bemanning werd begraven op Ameland, later zijn de graven voorzien van namen. Meer info
Op 7 september 1941 voerde dit vliegtuig een missie uit naar Berlijn. Na beschadiging door luchtafweer maakte het een noodlanding op het strand van Ameland. De bemanning werd direct na de landing gevangengenomen. Meer info
Op 19 februari 1943 werd dit toestel boven Wilhelmshaven neergeschoten. Het stortte neer bij Buren, op het oostelijke deel van Ameland. Slechts drie van de acht bemanningsleden konden worden geïdentificeerd. Meer info
Op 12 september 1944 werd deze Amerikaanse bommenwerper geraakt door luchtafweer bij Hollum. Vijf bemanningsleden konden zich met een parachute redden, maar vier kwamen om. De overlevenden werden krijgsgevangen genomen en afgevoerd naar kampen in Duitsland. Meer info
In Hollum voltrok zich op 21 september 1940 een tragedie toen zeven bommen op het dorp vielen. Een van die bommen trof de woning van de familie De Boer aan de Burenlaan. De vierjarige Afie de Boer kwam daarbij om het leven. Haar moeder Rinske en zus Anke raakten zwaargewond.
Foto: Fries Museum
Na de oorlog werd in Nes een bijzondere plek gecreerd: vakantiehuis 'De Terrorist'. In deze voormalige Duitse barak konden weduwen en kinderen van omgekomen verzetsstrijders tot rust komen. Het huis bood troost en verbondenheid aan mensen die veel verloren hadden. Tot in de jaren negentig verbleef hier een hechte lotgenotengroep, voor wie Ameland een plek van rouwverwerking en kameraadschap werd. Meer info >>
In juni 2025 komt hun verhaal tot leven in de locatievoorstelling Oorlogstranen, die op het strand van Ameland wordt opgevoerd. De voorstelling biedt een indringende blik op het leven na de oorlog en de kracht van verbondenheid. Meer info en tickets >>
Algemene begraafplaats Nes
De oorlog liet blijvende littekens achter op Ameland. Verspreid over het eiland liggen ongeveer 70 militaire graven van soldaten uit onder meer Engeland, Canada, Frankrijk en Polen. Deze graven herinneren aan de internationale dimensie van de oorlog. Ze worden tot op de dag van vandaag verzorgd en herdacht.
3 juni 1945
Hoewel Nederland op 5 mei 1945 officieel werd bevrijd, bleef Ameland nog tot 3 juni onder Duitse controle. Op die dag verlieten de laatste Duitse soldaten het eiland en kon de Nederlandse vlag eindelijk worden gehesen. De vreugde was groot, maar gemengd met het verdriet van wat verloren was gegaan. Ook de nieuwe burgemeester Roel Walda arriveerde die dag op het eiland. De herinneringen aan de bezettingstijd bleven nog lang nadreunen in het dagelijks leven.
De geschiedenis van Ameland tijdens de Tweede Wereldoorlog is er een van veerkracht, moed en de moeilijke keuzes die mensen moesten maken. Door deze verhalen te blijven vertellen – over helden, slachtoffers en het gewone leven onder bijzondere omstandigheden – houden we het verleden levend en blijven we waakzaam voor de waarde van vrijheid.
80 jaar vrijheid op Ameland
In 2025 viert Ameland 80 jaar bevrijding met een bijzonder programma vol verhalen, herdenkingen en activiteiten. Bekijk het overzicht:
🎉 Programma 80 jaar bevrijding
Amelander Historie:
Overige bronnen:
